Dankzij Project M konden we eindelijk onze echte zelf laten zien, zonder maskers.
In PLC Ruiselede liep in 2021 Project M, een pilootproject in samenwerking met vzw Zijn en CAW. Tijdens gespreksavonden had een groep gedetineerden het over thema’s als mannelijkheid en geweld. Isabel Ongenaert (Agentschap Justitie en Handhaving, Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden), Koen Dedoncker (vzw Zijn - MoveMen) en Jolien Lescrauwaet (CAW Noord-West-Vlaanderen) blikken terug, samen met deelnemers Davy* en Nick*.
Het idee om binnen het Penitentiair Landbouwcentrum van Ruiselede een project op te zetten rond gender, stereotypen en geweld, ontstond jaren geleden al, vertelt Jolien Lescrauwaet (CAW Noord-West-Vlaanderen). “Ik werk al jaren samen met mannelijke gedetineerden, zowel in groep als individueel. En het valt me op dat ze zich in groep vaak anders voordoen dan tijdens aparte gesprekken. Meer machogedrag, vooral. Bovendien merk ik dat de gedetineerden onderling amper met elkaar over hun gevoelens kunnen praten. Ze trekken altijd een stoere façade op. Ik wilde daar dus al langer graag mee aan de slag. Maar je kunt die mannen moeilijk samenroepen en zeggen: ‘stop met dat machogedrag!’ (lacht). Ik ben me gaan verdiepen in dit thema en tijdens een studiedag kwam ik in contact met Koen Dedoncker van vzw Zijn - MoveMen. Ik wist meteen: samen kunnen we dit aanpakken!”
Koen Dedoncker werkt al jaren rond mannelijkheid en geweld. “Via het internationale netwerk MenEngage stootte ik op Program H, dat 20 jaar geleden werd ontwikkeld in de Braziliaanse favela’s (sloppenwijken, nvdr). Met jongens en mannen wordt daar gewerkt rond thema’s als vaderschap, relaties, geweld en seksualiteit. Dat programma werd door de WHO erkend als good practice en uitgerold in tientallen landen wereldwijd. Op basis daarvan hebben wij vijf jaar geleden, met verschillende Europese partners, het project Equi-X uit de grond gestampt, speciaal voor middelbare scholen. Maar ik droomde er ook al langer van om met gedetineerden te werken, dus zijn we meteen op deze kans ingegaan. Samen met Jolien en het MoveMen-team hebben we het Equi-X-programma aangepast aan de gevangeniscontext, wat resulteerde in Project M. Gelukkig konden we rekenen op de steun van heel wat partners: de gevangenisdirectie en de FOD Justitie, maar zeker ook Vlaams minister van Justitie en handhaving Zuhal Demir, die als coördinerend minister van de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden dit pilootproject heeft gefinancierd.”
Vertrouwen en verdieping
“Dit project past perfect in het Strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden”, vertelt beleidscoördinator Isabel Ongenaert. “De Vlaamse vakministers zetten in het kader van dit plan in op een hulp- en dienstverleningsaanbod voor gedetineerden op verschillende domeinen: welzijn, gezondheidszorg, werk, onderwijs, sport, cultuur, wonen, lokale besturen, integratie en inburgering. En er was in het plan ook een specifieke maatregel voorzien ter preventie van gendergerelateerd geweld. Met project M worden stereotiepen rond gender en geweld in vraag gesteld, om zo bepaalde denkpatronen bij gedetineerden om te keren, re-integratie aan te moedigen en recidive te voorkomen. Maar wat wij ook zeer belangrijk vinden, is dat de gedetineerden heel nauw betrokken worden bij onze projecten. Ze krijgen de kans om zelf activiteiten zoals Project M mee vorm te geven en te organiseren, om zo ook hun talenten te ontplooien.”
“Het mooie is dat de deelnemers elkaar sindsdien ook op andere momenten in vertrouwen nemen: we weten dat we er zijn voor elkaar”
Davy was vanaf het begin betrokken bij Project M. “Toen Jolien me erover vertelde, was ik meteen enthousiast. Zelf ben ik een heel gevoelig persoon, maar in de gevangenis kun je dat amper tonen. Ik heb Jolien vanaf het begin geholpen met de uitwerking: ik raadde bijvoorbeeld thema’s aan die aan bod konden komen, zoals een gewelddadige situatie op café, of jaloezie binnen een relatie.” Uiteindelijk werd een programma van elf weken ontwikkeld, met telkens een sessie op vrijdagavond. Met uiteenlopende methodieken kwam telkens een ander thema aan bod, zoals mannelijkheid versus vrouwelijkheid, relaties, seksualiteit en geweld. Vooraf werd een info-avond georganiseerd en nadien konden geïnteresseerden zich aanmelden. Zo ontstond een vaste groep van zeven gedetineerden, onder begeleiding van Lescrauwaet, Dedoncker en zijn collega Thomas Demyttenaere. “Het was een heel fijn groepje waarin iedereen zijn zeg kon doen, op zijn eigen manier en tempo. De eerste avond waren velen nog wat stil, maar al snel ontstond heel veel vertrouwen en verdieping. In de gevangenis draagt iedereen een masker, maar hier konden we onze echte zelf laten zien”, vertelt Davy.
Zaadjes planten
Ook Nick wist meteen dat hij deel wilde uitmaken van Project M. “Ik worstelde al lang met de thema’s die aan bod zouden komen, dus ik heb me meteen aangemeld. Ik wil heel graag mijn ervaringen delen met mensen die ik kan vertrouwen. Daarom waren de afspraken die we in het begin maakten zo belangrijk: alles wat binnen de groep werd gezegd, moest daar blijven. Tot op de dag van vandaag houdt iedereen zich daaraan. En het mooie is dat de deelnemers elkaar sindsdien ook op andere momenten in vertrouwen nemen: we weten dat we er zijn voor elkaar. Dat is heel belangrijk in een gevangenisomgeving.”
Slechts één ding vonden Davy en Nick jammer: dat Project M er na elf avonden opzat. “Op veel thema’s was ik graag nog dieper ingegaan”, aldus Davy. “Ik vond het bijvoorbeeld boeiend om te zien dat het verschil tussen ‘echte’ mannen en ‘echte’ vrouwen soms kleiner is dan ik dacht. En als ik in de toekomst met bepaalde situaties geconfronteerd word - als ik bijvoorbeeld getuige ben van grensoverschrijdend gedrag - dan heb ik nu meer mogelijke opties in mijn hoofd. Vroeger wist ik niet goed hoe ik daarop moest reageren.”
Na afloop van de gespreksavonden is een onafhankelijk onderzoekster aan de slag gegaan om een verslag te maken, vertelt Dedoncker. “Zij heeft met alle deelnemers gepraat om de impact van dit project te kunnen inschatten. De reacties waren echt mooi. Zo gaven verschillende gedetineerden aan dat ze bepaalde situaties - zoals een ruzie met hun partner - in de toekomst heel anders zouden aanpakken.” Lescrauwaet knikt. “Op elf weken kun je mensen niet volledig veranderen - dat hoeft ook niet. Maar we hebben wel enkele zaadjes kunnen planten. En nu hopen we natuurlijk dat we Project M de komende jaren kunnen uitbreiden naar andere gevangenissen. Als ik zie wat voor effect dit op ons klein groepje gedetineerden heeft gehad, dan wil ik hier absoluut mee verder.”
“Op elf weken kun je mensen niet volledig veranderen - dat hoeft ook niet. Maar we hebben wel enkele zaadjes kunnen planten”
* Davy en Nick zijn schuilnamen, om hun privacy te garanderen.