In 2017 bleef het aantal nieuwe mandaten Bemiddeling In Strafzaken ongeveer stabiel in vergelijking met 2016. De toepassing van deze bemiddelingsmaatregel kende een uitgesproken stijging in 2014 en 2015. Dit is door 2 lokale situaties te verklaren. In Gent werden in 2015 de proefzorg-dossiers ingevoerd in het registratiesysteem van de Justitiehuizen (SIPAR) wat zorgde voor een bijkomende toename in cijfers. In Brussel werden er door het openbaar ministerie in 2015 bijna dubbel zoveel mandaten overgemaakt als in de voorgaande jaren. Dit heeft te maken met de hervorming van de gerechtelijke arrondissementen en keuzes in het vervolgingsbeleid van het nieuwe parket Halle-Vilvoorde.
Meer algemeen kan een wijzigend beleid op parketniveau ook een rol spelen in deze stijging. Sommige fenomenen (bv. verkeerscriminaliteit, ook zonder slachtoffer, of drugsmisdrijven) worden meer en meer georiënteerd naar deze modaliteit, omdat er ook een specifiek aanbod is gecreëerd (bv. specifieke vormingen, cursussen).
Meer algemeen kan een wijzigend beleid op parketniveau ook een rol spelen in deze stijging. Sommige fenomenen (bv. verkeerscriminaliteit, ook zonder slachtoffer, of drugsmisdrijven) worden meer en meer georiënteerd naar deze modaliteit, omdat er ook een specifiek aanbod is gecreëerd (bv. specifieke vormingen, cursussen).
Het aantal nieuwe begeleidingen inzake Vrijheid onder voorwaarden (VOV) stijgt voor het vijfde jaar op rij van 1741 in 2012 naar 2428 in 2017, dat is een stijging van meer dan 39 %. In 2017 waren er 145 dossiers meer dan in 2016 (+ 6%).
Deze stijging past ook in de bevindingen uit wetenschappelijk onderzoek (E. Maes, e.a. 2014). Daaruit blijkt dat er doorheen de tijd een globale stijging vast te stellen is van personen die voorafgaand aan hun proces aan een beperkende maatregel onderworpen zijn (zoals voorlopige hechtenis, vrijheid onder voorwaarden etcetera). In recent onderzoek werd vastgesteld dat advocaten vaak niet meer om een gewone vrijlating zonder meer (zonder voorwaarden) vragen maar eerder opteren voor de ‘veilige weg’ van een VOV. Ook de installatie van een zeker progressief systeem kan daartoe bijdragen: eerst aanhouding, dan elektronisch toezicht, tenslotte VOV, dan pas vrij zonder voorwaarden. De evoluties verschillen wel naargelang arrondissement, wat kan te maken hebben met een lokale samenwerking tussen het Justitiehuis en gerecht, vernieuwing van het personeelskader bij magistratuur, etc.
Deze stijging past ook in de bevindingen uit wetenschappelijk onderzoek (E. Maes, e.a. 2014). Daaruit blijkt dat er doorheen de tijd een globale stijging vast te stellen is van personen die voorafgaand aan hun proces aan een beperkende maatregel onderworpen zijn (zoals voorlopige hechtenis, vrijheid onder voorwaarden etcetera). In recent onderzoek werd vastgesteld dat advocaten vaak niet meer om een gewone vrijlating zonder meer (zonder voorwaarden) vragen maar eerder opteren voor de ‘veilige weg’ van een VOV. Ook de installatie van een zeker progressief systeem kan daartoe bijdragen: eerst aanhouding, dan elektronisch toezicht, tenslotte VOV, dan pas vrij zonder voorwaarden. De evoluties verschillen wel naargelang arrondissement, wat kan te maken hebben met een lokale samenwerking tussen het Justitiehuis en gerecht, vernieuwing van het personeelskader bij magistratuur, etc.
De autonome werkstraf (AWS) kende een sterke daling in 2016 en opnieuw in 2017 (-7%), -15 % sinds 2015. In de periode 2006 – 2015 valt er in het aantal dossiers een stijgende trend vast te stellen, met uitzondering van het jaar 2011, toen daalde het aantal dossiers AWS op nationaal vlak met 12%. Deze daling was mogelijk te wijten aan het feit dat de werkstraf toen voor een korte periode op het uittreksel van het strafregister werd vermeld.
De invoering van de Wet op de probatie als autonome straf (APS) op 1 mei 2016 heeft een beperkte invloed op de daling van het aantal nieuwe mandaten werkstraf. Deze daling heeft mogelijks te maken met een verschuiving op een eerder echelon (meer afhandeling op parketniveau en keuze voor vormen van bemiddeling). De laatste jaren wordt volop ingezet op sensibilisering van de magistraten. Daardoor is het profiel van de werkgestrafte ook beter aangepast. Uit de ervaringen blijkt immers dat werkgestraften met te veel problemen op allerhande vlakken weinig kans hebben om de werkstraf tot een goed einde te brengen. Een probatiemaatregel met aangepaste en individuele voorwaarden en begeleiding blijkt in dat geval een beter passende maatregel.
De invoering van de Wet op de probatie als autonome straf (APS) op 1 mei 2016 heeft een beperkte invloed op de daling van het aantal nieuwe mandaten werkstraf. Deze daling heeft mogelijks te maken met een verschuiving op een eerder echelon (meer afhandeling op parketniveau en keuze voor vormen van bemiddeling). De laatste jaren wordt volop ingezet op sensibilisering van de magistraten. Daardoor is het profiel van de werkgestrafte ook beter aangepast. Uit de ervaringen blijkt immers dat werkgestraften met te veel problemen op allerhande vlakken weinig kans hebben om de werkstraf tot een goed einde te brengen. Een probatiemaatregel met aangepaste en individuele voorwaarden en begeleiding blijkt in dat geval een beter passende maatregel.
Het aantal probatiebegeleidingen steeg met 16 % (van 3822 in 2016 naar 4426 in 2017). Voordien steeg het aantal nieuwe probatiemandaten gestaag, maar bleven de schommelingen inzake probatiebegeleidingen relatief klein.
Sinds 2012 zijn het aantal nieuwe mandaten probatie gestegen met 23%.
De oorzaken van deze stijging kunnen verklaard worden door enkele factoren.
Het blijkt dat de tweede Pot-Pourri-wet een oorzaak is van de stijging, door een behoorlijke verruiming van het toepassingsgebied voor probatie-uitstel. Dit heeft uiteraard een impact op de werklast. Daarnaast kan de stijging ook veroorzaakt worden door een verschuiving van nieuwe mandaten waarvoor vroeger een interneringsmaatregel werd uitgesproken, maar die nu door de verhoogde drempel voor internering een probatiemaatregel krijgen opgelegd.
Sedert 2016 bestaat probatie ook als autonome straf. In 2017 werden 221 autonome probatiestraffen overgemaakt aan de Justitiehuizen. Gezien alle voorgaande verklaringen is de inwerkingtreding van deze autonome straf niet de enige oorzaak van de algemene stijging bij probatie. Bovendien blijkt uit de Franstalige cijfers dat de APS niet zorgt voor een daling van het probatieuitstel of probatie opschortings-maatregel. Het aantal nieuwe dossiers APS blijft wel enigszins beperkt. Dit kan te wijten zijn aan het feit dat de strafrechter bij APS zich moet beperken tot het formuleren van aanwijzingen rond voorwaarden. De voorwaarden worden pas op een later moment door de probatiecommissie, op basis van een verslag van de justitieassistent bepaald.
Er werden in 2015 en 2016 veel minder geïnterneerden vrijgesteld op proef van (vanaf 2016 uitgesproken door de KBM), met name een daling van 28% (van 345 nieuwe mandaten in 2015 naar 248 in 2016). Dit heeft te maken met de invoering van de nieuwe interneringswet waardoor enerzijds heel wat lopende dossiers afgesloten werden en anderzijds een beperking van het toepassingsgebied van de interneringswet. Daardoor zijn er minder interneringen en dus minder IOP’s. In 2017 steeg het aantal nieuwe vrijstellingen op proef licht (naar 280).
Sinds 2007 zijn de Justitiehuizen verantwoordelijk voor het elektronisch toezicht. Deze opdracht kent een quasi continue groei. Omwille van de overbevolking in de gevangenissen werd het toepassingsgebied van het elektronisch toezicht stelselmatig uitgebreid en de toekenningsprocedure versneld. Dit vertaalt zich ook in de cijfers. 2016 kende een forse daling van het aantal begeleidingen in het kader van elektronisch toezicht ET ( - 42%) (van 2.839 in 2015 tot 1.642 in 2016). In het najaar van 2015 werd het aantal enkelbanden dat opgevolgd wordt, verlaagd van ongeveer 1200 naar 900 op dagbasis. Dat aantal werd aangehouden in 2016. Dit veroorzaakte de daling van het aantal begeleidingen elektronisch toezicht in 2016. In 2017 steeg dit aantal begeleidingen in het kader van ET weer licht.
De penitentiaire sector omvat hoofdzakelijk de begeleidingen van de Justitiehuizen inzake de voorwaardelijke invrijheidstelling, de beperkte detentie (vanaf 2007) en de voorlopige invrijheidstelling. Deze sector blijft redelijk stabiel.